کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل متحد، روز چهارشنبه 22 نوامبر، طی قطعنامه ای، فهرستی طولانی از موارد نقض حقوق بشر در جمهوری اسلامی را محکوم کرده و دولت محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران را در تحقق وعده خود مبنی بر اجرای "عدالت" در جامعه ایران، ناکام دانسته است.

آقای احمدی نژاد در طول مبارزات انتخاباتی خود، برنامه دولتش را "عدالت محوری" اعلام کرد، شعاری که برای بخشی از توده مردم ایران جاذبه داشت و آنها را به دادن رای به آقای احمدی نژاد ترغیب کرد.

اینک پس از گذشت حدود یک سال و نیم از دوران ریاست جمهور محمود احمدی نژاد، وی همچنان بر شعار عدالت طلبی دولت خود تاکید می کند، اما آنچه در عمل دولت وی انجام می دهد، بخش بزرگی از جامعه ایران را متقاعد کرده است که مفهوم مورد نظر وی از عدالت بسیار متفاوت از آن چیزی است که در فرهنگ و سنت ایرانی و اسلامی رایج و متداول بوده است.

البته مفهوم عدالت در تاریخ اندیشه و حیات بشر همواره محل منازعه بوده و برداشت های متفاوتی از آن شده است، به طوری که برخی متفکران، عدالت را در برابری و برخی دیگر در نابرابری مبتنی بر استعدادهای طبیعی افراد جامعه یافته اند.

با این حال، در همه جوامع، مفهومی عرفی از عدالت در بین مردم رواج داشته که پایبندی به آن مبنای داوری درباره رفتار حکومت و حاکمان بوده است.

مفهوم سنتی عدالت در ایران

در سنت ایرانی و اسلامی، عدالت مفهومی بسیار وسیع دارد و در واقع رعایت حقوق افراد جامعه در تمام ابعاد قضایی، سیاسی و اقتصادی آن را شامل می شود.

بر این اساس، در تاریخ ایران حاکم عادل به کسی گفته شده است که اموال و امکانات عمومی را به همه طبقات جامعه اختصاص داده، در برابر قاضی و حاکم شرع خود رامساوی دیگر افراد جامعه دانسته و با مخالفان سیاسی مسالمت جوی خود از در مدارا و رعایت حقوق آنان در آمده است.

ایرانی ها نمونه آرمانی چنین حاکم عادلی را امام علی می دانند که بیت المال را به تساوی در بین مسلمانان تقسیم می کرد، در برابر قاضی امتیازی برای خود نسبت به افراد عادی جامعه از جمله غیر مسلمانان قائل نبود و مخالفانش در انتقاد از رفتار وی آزاد بودند، بدون آنکه بیمی از مجازات به دلیل اظهار نظر خود داشته باشند.

بر این مبنا، در سنت شیعی ایرانی، صدق و کذب ادعای هر مدعی عدالت با سیره امام علی سنجیده و بر آن مبنا در موردش داوری می شود.

در واقع وجود همین معیارهای روشن و شفاف برای عدالت طلبی در جامعه ایرانی سبب شده است که ادعای دادگری و عدالت حاکمان و سلاطین ایرانی مورد قبول جامعه قرار نگیرد و اکثریت قریب به اتفاق رهبران جامعه به عنوان "حکام جور" شناخته شوند.

در شرایط کنونی جامعه ایران، هنوز هم بسیاری از مردم عملکرد حاکمان را نه بر اساس معیارهای شناخته شده حقوق بشر، بلکه بر پایه درک تاریخی خود از مفهوم عدالت می سنجند.

رعایت حقوق بشر یا عدالت طلبی؟

احتمالا به همین علت بود که شعار "رعایت حقوق بشر" نامزدهای اصلاح طلب در انتخابات ریاست جمهوری سال 1383 چندان مورد اعتنای اقشار پایین جامعه قرار نگرفت و در عوض، شعار "عدالت طلبی" محمود احمدی نژاد جاذبه بیشتری برای آنان پیدا کرد.

با این همه، آنچه وجدان ایرانی از مفهوم عدالت می فهمد، بخشی اساسی از همان چیزی است که امروزه حقوق بشر نام گرفته است و به نظر می رسد که عملکرد دولت آقای احمدی نژاد از نگاه بخش روزافزونی از جامعه ایران، شباهتی با این مفهوم از عدالت ندارد.

نگاه کلی مردم ایران به عملکرد دولت آقای احمدی نژاد این است که امکانات عمومی را به قشر خاصی از هواداران ایدئولوژیک خود اختصاص داده و بسیاری از افراد صاحب صلاحیت را از دستیابی به حدااقل امکانات عمومی محروم کرده است.

طبق این نگاه کلی، آقای احمدی نژاد افزون بر مخالفان، اصولا حقوقی برای منتقدان ملایم دولت خود نیز قائل نیست که نمونه آن توقیف مطبوعات، عدم صدور مجوز برای انتشار کتاب، اعمال محدودیت شدید برای سازمان های غیر دولتی، جلوگیری از تحصیل دانشجویان منتقد در مقاطع بالاتر تحصیلی، ممنوعیت فعالیت های سیاسی و فرهنگی مستقل در دانشگاهها و بسیاری موارد دیگر است.

در واقع، موارد فوق افزون بر محدودیت هایی است که در دولت های قبلی ایران علیه دگر اندیشان سیاسی و اعتقادی اعمال می شد. بنابراین، هرچند که محمدعلی حسینی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در انتقاد از تصویب قطعنامه کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل در محکومیت کارنامه حقوق بشر دولت ایران "حفظ و حمایت از حقوق بشر را بر اساس تعالیم عالیه اسلامی، قانون اساسی و معیارهای پذیرفته شده بین المللی، سرلوحه برنامه ها و اقدامات جمهوری اسلامی" برشمرده، اما به نظر می رسد این عبارات چیزی نیست که مردم ایران در عمل تجربه می کنند.